مطالعات ژئوالکتریکی کاربرد گستردهای در اکتشاف معادن، آبهای زیرزمینی، مطالعات ساختگاهی، باشتانشناسی، کشاورزی و .. و حتی نظامی دارند. میزان موفقیت آنها
افزون بر طراحی، برداشت، تفسیر درست و دستگاه مورد استفاده به آرایه مورد استفاده نیز بستگی دارد.
به نحوه چیدمان الکترودها در روی زمین، در هنگام برداشتهای ژئوالکتریکی آرایه گفته میشود. آرایههای الکترودی نقش مهمی در کارآیی و دقت برداشتهای ژئوالکتریکی دارند. چندین آرایه الکترودی برای برداشتهای ژئوالکتریکی بویژه برداشتهای مقاومت ویژه الکتریکی Rs پلاریزاسیون القایی IP وجود دارد. هر یک از این آرایهها کاربردهای خاص خود را دارند.
طی چندین سال (از سال 1365 تاکنون) در انجام مطالعات مختلف در مورد آرایههای مورد استفاده در روش مقاومت ویژه الکتریکی و پلاریزاسیون القایی با چالش بزرگی روبرو بودیم بویژه در زمانی که رگههای کوچک معدنی، حفرههای کوچک، و دیگر بیهنجاریهای کوچک وجود دارد این چالشها حادتر میشود و میزان کارایی آرایههای دیگر (آرایههای معرفی شده قبلی) تا حد چشمگیری کاهش مییابد. از اینرو به یک آرایه جدید نیاز است که هم تغییرات جانبی (مطالعه با پروفیلزنی) و هم تغییرات عمقی (مطالعه با گمانهزنی) را نشان دهد. از این رو ایده ابداع و استفاده از آرایه جدیدی مطرح شد. پس از بررسیها، تستها، برداشتها و پردازش و تفسیرهای مختلف، آرایه جدید CRSP(Combined Resistivity Sounding and Profiling) ابداع شد.
آرایه ترکیبی 1 CRSP
آرایهCRSP(آرایه رمضی 2 ) این آرایه توسط رمضی در سال 2007 ابداعشده است[8]. در این آرایه، برای هر بار نصب الکترودهای فرستنده، میتوان سه قرائت انجام داد. در این آرایه از چهار الکترود پتانسیلP 1 ،P 2 ، P 3 و P 4 استفاده میشود (شکل زیر). وقتیکه جریان بین الکترودهایA و B برقرار است، سه قرائت انجام میشود. در قرائت نخست الکترودهای پتانسیل P 1 و P 2 در مدار هستند و نقطه برداشت نقطهO 1 است، در قرائت دوم الکترودهای پتانسیلP 2 و P 3 در مدار هستند و نقطه برداشت نقطه O 2 است، در قرائت سوم الکترودP 3 و P 4 در مدار هستند و نقطه برداشت نقطه O 3 است. نقطهO 1 ایستگاه نامیده میشود.
با برداشت این آرایه، برای هر یک از نقطههایO 1 ، O 2 و O 3 دادههای لازم برای رسم نمودار سه گمانه الکتریکی به دست میآید. این نمودارها درواقع بخش گمانهزنی 3 این آرایه ترکیبی را شامل میشود. از همین دادهها به همراه دادههای مربوط به ایستگاههای دیگر که در طول پروفیل برداشت میشوند، میتوان برای تهیه نیمرخ مقاومت ویژه الکتریکی، یعنی بخش پروفیلزنی استفاده کرد. به همین دلیل این آرایه، آرایه ترکیبی پروفیلزنی و گمانهزنی الکتریکی (CRSP) نامیده میشود.
نحوه برداشت و برتریهای آرایهCRSP
این آرایه ترکیب گمانهزنی الکتریکی و پروفیلزنی بهطور همزمان و با فواصل دلخواه میباشد؛ یعنی هم تغییرات در عمقو هم تغییرات جانبی رابررسی میکند. با استفاده از این آرایه میتوان اندازهگیریها را بهگونهای انجام داد که بهطور همزمان، هم رسم نمودار گمانه الکتریکی و هم تهیه نیمرخ پیوسته مقاومت ویژه امکانپذیر باشد. برای حالتی که طول خط جریان از فاصله نقاط اندازهگیری 5 برابر بزرگتر باشد، به ازای هر طول خط جریان، سه قرائت میتوان انجام داد. این عمل سبب سرعت زیاد برداشتها میشود. از سوی دیگر برای هر ایستگاه سه گمانه الکتریکی در کنار هم برداشت میشود.در صورت نیاز، قرائتهای سطحیتر را میتوان برای هر گمانه بهصورت مستقل و با استفاده از الکترودهای جریان متفاوت انجام داد .
فاصله نقاط برداشت در این آرایه بافاصله الکترودهای پتانسیل (a) برابر است. برای تمام خطوط جریان، فاصله الکترودهای پتانسیل ثابت میماند. این آرایه در مقایسه با آرایههایی مانند دوقطبی–دوقطبی، ضریب آرایه کوچکتری دارد که باعث کاهش خطای محاسبه مقدار مقاومت ویژه میشود، همچنین امکان مطالعه ژرفای بیشتر را فراهم میکند.
با استفاده از این آرایه میتوان پوشش کاملی در راستای هریک از پروفیلها به صورت یک نیمرخ پیوسته، بدست آورد و بیهنجاریهای جانبی را همانند بیهنجاریهای قائم مورد بررسی قرار داد. این نکته اهمیت زیادی در مطالعات کارستها، آبخوانهای آهکی و پیکرههای بوکسیتی دارد. از اینرو با استفاده از این آرایه میتوان دادههای دقیق و با ارزش از اینگونه پیکرهها بهدست آورد.
مهمترین برتریهای استفاده از این آرایه را میتوان بهصورت زیر خلاصه کرد:
- یک پوشش کامل در طول پروفیل از دادهها بدست میآید.
- فواصل نقاط اندازهگیری در راستای پروفیل بنابر اهمیت مطالعات و ابعاد پیکرههای بیهنجار قابل طراحی و بهینهسازی است.
- دادههای حاصل، دادههای مورد نیاز برای رسم نمودار گمانههای الکتریکی را تامین میکند.
- دادههای حاصل امکان تهیه شبهنیمرخهای Rsو IP در راستای پروفیل را با دقت مورد نیاز فراهم میکند.
- افزون بر برآورد شارژ ابیلیته و مقاومت ویژه ظاهری میتوان مقاومت ویژه حقیقی را در نقاط و ژرفاهای مختلف بدست آورد.
- امکان تهیه نیمرخ مقاومت ویژه الکتریکی حقیقی در راستای پروفیلها فراهم است.
- در صورت وجود چند پروفیل در یک محدوده میتوان نقشههای هممقاومت و شارژ ابیلیته را برای طول خط جریانهای مختلف تهیه نمود.
- در صورت وجود چند پروفیل در یک محدوده میتوان نقشههای هممقاومت و شارژ ابیلیته را در ژرفاهای مختلف تهیه نمود، و نحوه گسترش بیهنجاریها را در ژرفاهای مختلف بررسی کرد.
- شناسایی گسلها، شکستگیها، حفرههای کارستی و پیکرههای بوکسیتی در این روش به مراتب عملیتر از روشهای دیگر است
تعیین محل ، میزان نشت و مسیرهای فرار آب از بدنه سدهای خاکی با استفاده از روش های
ژئوفیزیکی SP و Rs با بکارگیری آرایه CRSP" پرداخته شده است.
یکی از مهمترین مشکلات برخی از سدها، فرار آب از پی آنها است این مسئله در مورد سدهای خاکی فقط به پی منحصر نشده و در مواردی آبگذری نه تنها از پی سدها که از بدنه آنها و محل همبری بدنه با تکیهگاه نیز اتفاق میافتد. مسئله آبگذری از بدنه برخی از سدها بقدری حاد است که آب جمع شده در دریاچه سد، در فاصله زمانی کوتاهی از طریق بدنه خارج میشود.
برای رفع این مشکل ابتدا باید مسیر فرار آب را تشخیص داد و سپس تمهیداتی برای جلوگیری از فرار آب اندیشید. روشهایی که معمولا در این زمینهها تاکنون مورد استفاده قرار گرفته است.
روشهای بدون پشتوانه دقیق و اصولا روشهای بسیار پرهزینهای میباشد که در بسیاری از موارد نیز بینتیجه بوده است.
در این طرح پژوهشی ، مسئله فرار آب از بدنه سدهای خالی مورد بررسی قرار گرفته و کوشش خواهد شد تا با استفاده از روشهای بسیار کم هزینه، سازگار با محیط زیست و غیر مخرب ژئوفیزیکی مجاری فرار آب شناسایی شود، پس از شناسایی این مجاری میتوان در مورد آببند نمودن آنها و جلوگیری از فرار آب اقدام نمود.
همانگونه که اشاره شد، در این طرح از ترکیب روشهای پتانسیل خودزا SP و مقاومت ویژه الکتریکی Rs با استفاده از آرایه CRSP که توسط دکتر حمیدرضا رمضی ابداع و در چندین پروژه با موفقیت بکار گرفته شده، استفاده شده است. امید است که با استفاده از این مطالعات بتوان محل و مسیرهای فرار آب را شناسایی و راهکارهای علاجبخش نیز ارائه نمود. و پس از تبدیل نتایج حاصل از این طرح پژوهشی به طرح صنعتی و اجرایی، با اجرای آن در سدهایی که این مشکل را دارند میتوان از فرار میلیاردها مترمکعب آب جلوگیری کرد.